Jan Buruma Pamflet, jaargang IV, No. II, uitgegeven te Franeker, den 20. January 2014
Sinds de Argentijn Jorge Mario Bergoglio in maart 2013 door de kardinalen van de Rooms-Katholieke kerk werd uitgekozen als de nieuwe paus, gaat er een frisse wind van vernieuwing en hervorming door het Vaticaan. Het doet denken aan Michail Gorbatsjov, in 1985 de nieuwe leider van de Sovjet-Unie.
Bestuur
Toen Gorbatsjov werd gekozen, trof hij een vermolmd bestuursapparaat aan. Nadat Stalin in 1953 overleden was, begon met Chroestjov een periode van dooi in de Koude Oorlog. Brjezjnjev trok vanaf 1964 de teugels weer helemaal strak. Hij werd in 1982 opgevolgd door Andropov, die al na twee jaar overleed. Toen kwam Tsjernenko, maar hij overleed in 1985. Het Kremlin was in de greep van oude mannen, die niet meer in staat waren Rusland te leiden.
Nieuw
In maart 1985 kozen de Sovjet-leiders voor vernieuwing. Michail Gorbatsjov was de jonge, nieuwe secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. De 54-jarige partijleider was een perfecte ambassadeur. En met zijn charmante echtgenote Raisa hadden de Sovjetrussen voor het eerst een First Lady. Russische woorden als glasnost (openheid) en perestrojka (economische hervormingen) waren populair. Gorbatsjov werd toegejuicht op zijn reizen door het Westen en “Gorby” werd zijn bijnaam. Hij wist veel hervormingen erdoor te krijgen in het verstarde Russische bestuursapparaat. In 1989 hing in Moskou een liberale sfeer, die werd vergeleken met die in Amsterdam in 1969.
Prijs
Gorbatsjov moest echter een hoge prijs betalen. De Sovjet-Unie en haar satellietstaten in Oost-Europa waren dictaturen. Een dergelijk systeem kan niet omgaan met liberale vrijheden. In augustus 1991 wilden de Baltische republieken onderhandelen over het staatsverdrag, dat hen binnen de Sovjet-Unie hield. Dat was de KGB teveel. Ze gijzelden Gorbatsjov, en Jeltsin nam het roer over in Moskou. Op 31 december 1991 werd de Sovjet-Unie formeel opgeheven.
Hypotheek
Het legt schijnbaar een zware hypotheek bij de nieuwe paus. Maar hij heeft voordelen. De Sovjet-Unie heeft ruim 70 jaar bestaan, maar kon hervormingen niet verdragen, De Rooms-Katholieke kerk is er al zo’n 2000 jaar en heeft veel stormen doorstaan. Met de het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) stond paus Johannes XXIII aan de basis van vernieuwingen. Met paus Johannes Paulus II werd in 1978 de klok teruggedraaid. Hopelijk leeft paus Franciscus lang genoeg om zijn hervormingen door te voeren. Gorbatsjov moet immers toezien hoe Poetin de klok in Rusland terugdraait.
Tot slot – de visie van professor Von Falckensteyn:
“Een frisse wind, vroeger uit Rusland, nu in het Vaticaan. Het gaat in beide gevallen om macht over een groots instituut. Het heeft trekken van het grootse en destijds almachtige Romeinse rijk”.